10x10: Listopad, autonomia nauczycieli, uczniów, rola rodziców, działanie schematyczne, autorski program

Złość, gniew, bezradność – to emocje, które często towarzyszą działaniu pod przymusem. Pamiętasz taką sytuację? Co ciekawe, czasem wykonujemy czyjś plan, czując się jednak spokojnie i bezpiecznie. Radość, satysfakcja, spełnienie – nasze odczucia zmieniają się diametralnie, kiedy działamy na własnych zasadach. O co właściwie chodzi? Potrzeba autonomii to część naszej natury. Już małe dziecko buntuje się, gdy słyszy: „Musisz zjeść śniadanie”. Łatwiej akceptuje plan rodzica, gdy dostanie wybór – „Zjesz to czy to?”. Różnimy się tym, jak bardzo bronimy własnej autonomii oraz jak radzimy sobie z przymusem, jednak natura zjawiska jest niezależna od płci, kultury czy wieku.

Autonomia nauczycieli

O publicznej szkole podstawowej w Radowie Małym dowiedziałem się z nagrania wizyty studyjnej. W tej placówce dyrektor Ewa Radanowicz odstawiła „słupki” na bok i skierowała uwagę na nauczycieli. Zapytała ich o pasje i zainteresowania oraz w jakich salach chcieliby pracować. Tak powstały sale tematyczne: teatralna, kuchenna i podróżnicza. Dyrektor wsparła nauczycieli w opracowywaniu autorskich programów dostosowanych do ich zainteresowań. Rezultaty? „Słupki” poszybowały w górę, a szkoła zaczęła się wyróżniać. Eureka! Wsparcie autonomii nauczycieli i realizacja autorskiego programu sprawiło różnicę. Kiedyś nauczyciel powiedział mi, że „system” nie stanowi dla niego przeszkody – jeśli tylko dyrektor daje mu autonomię w realizacji autorskiego programu.

Autonomia dzieci

Kiedy myślę o dzieciństwie, przypominają mi się chwile, kiedy mogłem działać bez nadzoru dorosłych: wakacje na wsi, zabawy na przysłowiowym trzepaku. Miałem czas, aby „przeżyć” sytuacje, zanim zareagują na nią inni. Dom dawał przerwę od szkoły, a szkoła od domu. To była „nauka życia” i budowanie własnego świata, który został we mnie na zawsze. To działa inaczej niż wykonywanie instrukcji. Dzisiaj dzieci mają coraz mniej takich chwil. W efekcie szukają ich w grach sieciowych i mediach społecznościowych.

Rola rodziców

Samodzielność wiąże się z podejmowaniem ryzyka. Muszę balansować między zapewnieniem dziecku bezpieczeństwa a dopuszczeniem ryzyka. Fascynuje mnie myśl o możliwościach tworzenia sytuacji wspierających samodzielność (i nie tylko) w kontrolowanych warunkach. Co ciekawe, dzieci w swoich zabawach same symulują takie sytuacje. Dlaczego, choć chcemy wychować samodzielne dzieci, działamy, jakbyśmy chcieli osiągnąć przeciwny efekt?

Działanie schematyczne

Działamy na „automacie”, pod wpływem uproszczonych schematów myślenia i działania. Te schematy pomagają nam radzić sobie z ograniczonymi zasobami – czasem, uwagą, energią. Przykłady: „dziecko nie jest kompetentne”, „cała odpowiedzialność spoczywa na mnie”, „ja wyrosłem na ludzi”, „co ja mogę zrobić?”, „musi zmienić się system (w szkole, w smartfonie)”, „świat wirtualny jest bezpieczniejszy od realnego”. Za tymi przekonaniami idą działania: robię to sam (bo szybciej, bo dziecko jest za małe), wysyłam na zajęcia dodatkowe (bo tam nauczą lepiej, bo nie mam czasu), poddaję się w starciu ze smartfonem (bo co ja mogę, bo przynajmniej nic sobie nie zrobi).

Autorski program

Działanie automatyczne jest po prostu łatwiejsze. Realizacja „autorskiego programu” wymaga więcej czasu, uwagi i energii. Jednak podwójnie warto – daje to natychmiastową radość i satysfakcję oraz buduje długofalowe przekonanie o swojej sprawczości. Dotyczy to nas wszystkich: nauczycieli, rodziców i dzieci! Otoczenie może wzmacniać schematy, utrudniając ich przełamanie (system w szkole, smartfonie, czy w mediach). Aby wspierać samodzielność, muszę zauważyć ograniczenia i podważyć uproszczenia. Jak mówi pani Ewa – najpierw trzeba dokonać zmiany w nas samych. Niesamowita jest w tym wszystkim rola przykładu oraz relacji. Ale o tym za miesiąc.

Przykład: Ewa Radanowicz, autorska Szkoła w Radowie Małym

Stworzyła autorską szkołę publiczną, do której przyjeżdżają ludzie z całej Polski, by zobaczyć, uczyć się i uwierzyć, że można.

Zaproszenie: (Multi) Wychowanie – Orientuj się!

Spotkanie z Magdą Leczkowską. Najbliższy piątek, godz. 17.00 w Auli Szkoły 396.